جامعه جهاني با سرعت به سمت اطلاعاتي شدن پيش مي‌رود و ما براي اين که از اين قافله عقب نمانيم بايد به طور مستقيم در جريان توليد اطلاعات جهاني قرار داشته باشيم و اين الزامي است که شرايط نوين دنيا مي‌طلبد به همين دليل فرزندان ما نيز بايد بياموزند که در جامعه اطلاعاتي چگونه مي‌توانند ديتا توليد و چگونه آن را مصرف کنند. ايجاد مدارس هوشمند در همين راستا، يکي از الزامات جامعه جوان ما محسوب مي‌شود. با توجه به اين که تعداد محدودي از اين مدارس در شهرهاي مختلف و از جمله تهران تاسيس شده براي اطلاع از چند و چون چنين مدارسي و کارکردها و ظرفيت‌هاي آنان به سراغ دکتر علي‌اکبر جلالي استاد دانشگاه علم و صنعت و عضو انجمن ايراني جامعه اطلاعاتي رفته‌ايم که متن اين مصاحبه از نظر شما مي‌گذرد.

به چه مدارسي هوشمند گفته مي‌شود؟

مدارس هوشمند مدارسي هستند که مباني توسعه آنها استفاده از فناوري‌هاي نوين اطلاعات و ارتباطات مي‌باشد.

دانش‌آموزان اين نوع مدارس چه مشخصاتي دارند؟

اين مدارس دانش‌آموزان را به گونه‌اي تربيت مي‌کنند که پس از فارغ‌التحصيل شدن به راحتي بتوانند جذب محيط‌هاي کاري و صنايع نوين شوند.
متاسفانه سيستم آموزشي بسياري از کشورهاي جهان در 50 سال گذشته تغييري نکرده است و عموما بر مبناي حضور فيزيکي دانش‌آموزان در محيط مدرسه و محدوديت‌هاي خاص آن متمرکز بوده است در حالي که مدارس هوشمند مي‌توانند مدارس را به منازل منتقل کنند تا دانش‌آموز بتواند در ساعات غيرحضوري نيز که وقت مناسبي دارد فضاي آموزشي براي خود به وجود آورد. در مدارس سنتي محدوديت‌هاي بسياري به خصوص در زمينه دسترسي به اطلاعات وجود دارد زيرا دانش‌آموز فقط وابسته به کتاب‌هاي محدود درسي و دانش چند معلمي است که با او سر و کار دارند از نظر فيزيکي نيز محيط مدرسه و کمبودهاي آموزشي مي‌توانند محدوديت‌هاي ديگري براي آموزش سنتي باشد در حالي که در مدارس هوشمند بسياري از کمبودها از طريق شبکه‌هاي مختلف دسترسي به اطلاعات رفع شده است. بايد يادآور شد که تفاوتهاي مدارس هوشمند و سنتي بسيار زياد است، در مدارس هوشمند معمولا محتواي درسي بر حسب توان دانش‌آموز برنامه‌ريزي مي‌شود و در نتيجه در يک کلاس 40 نفره ممکن است 40 نوع فضاي آموزشي مهيا شود تا دانش‌آموزان داراي توانمندي بيشتر بتوانند از مطالب و امکانات بيشتر استفاده کنند و دانش‌آموزان ضعيف‌تر نيز در انتهاي کلاس نمانند. خودکارسازي سيستم آموزشي و راي‌گيري و ارزيابي وضعيت هر دانش‌آموز نيز از تفاوت‌هاي عمده‌اي است که سيستم‌هاي مدارس هوشمند به راحتي آن را در درون خود دارند و همين طور مي‌توان از طريق همين سيستم‌هاي خودکار نقش اوليا را در هدايت دانش‌آموزان افزايش داد.
بنابراين وقتي نام مدرسه هوشمند را مي‌بريم از مدرسه‌اي صحبت مي‌کنيم که سيستم آن براي هر دانش‌آموز متفاوت است و نکته مهم اين است که در اين سيستم دانش‌آموز اصولا ياد مي‌گيرد که چگونه و بدون اتکاء به ديگران از مجموعه اطلاعات جهاني بهره‌مند شود.

آيا مدرسه هوشمند را مي‌توان مدرسه مجازي ناميد؟

مدرسه هوشمند با مدرسه مجازي فرق دارد، مدرسه هوشمند اگر بخواهد مطلوب باشد بايد دانش‌آموزان در آن حضور فيزيکي داشته باشند و تفاوت آن با مدارس مجازي اين است که معمولا به مدارس از راه دور گفته مي‌شوند که دانش‌آموز و معلم مي‌توانند کيلومترها از هم فاصله داشته باشند.

اولين مدارس هوشمند در چه کشوري و توسط چه کسي ساخته شد؟

گفته مي‌شود اولين مدارس هوشمند در سال 1996 در انگلستان تاسيس شد و سپس مالزي در برنامه توسعه خود در پروژه «بيست بيست» مدارس هوشمند را جزو يکي از برنامه‌هاي اسالي خود قرار داد.

براي ايجاد مدارس هوشمند چه مسائلي بايد در نظر گرفته شود و اصولا تاسيس اين نوع مدارس نيازمند چه زيرساخت‌ها و لوازمي است؟

براي ايجاد اين نوع مدارس ابتدا بايد يک برنامه دراز مدت را مدنظر داشت به عنوان مثال مدرسه‌اي که امروز به نام هوشمند ايجاد مي‌شود ممکن است حتي بيشتر از 10 سال طول بکشد تا ابزار خود را که شامل زيرساخت ارتباطي، محتواي مناسب، آموزش معلمين، تغيير روش‌هاي آموزشي و فرهنگ‌سازي والدين است کامل کند. شکل اين نوع مدارس هم از نظر فيزيکي يعني چيدمان صندلي‌ها و کلاس‌ها و هم از نظر معماري و شکل ساختمان متفاوت است و بايد فضا به گونه‌اي ايجاد شود که دانش‌آموز به راحتي بتواند آزمايشگاهي را نيز در کنار ميز درسي خود داشته باشد. از سوي ديگر معمولا در اين کلاس‌ها معلم نقش راهنما را داشته و بيشتر کار از طريق درگير کردن دانش‌آموز با مطالب انجام مي‌شود. اين نحوه آمزوش باعث مي‌شود که هر دانش‌آموز مطالب مورد نظر را هم از نظر تئوري و هم عملي درک نمايد و بداند که اگر در آينده به مشکلي برخورد کرد از چه جايي دسترسي به اطلاعات براي رفع مشکل خواهد داشت.

اهداف در نظام آموزشي سنتي و هوشمندانه چه تفاوتي دارد؟

در نظام آموزشي سنتي افزايش اطلاعات دانش‌آموز و معلمين هدف بوده است يعني نظام به دانش‌آموزي که وارد مدرسه مي‌شد بايد فقط اطلاعات مي‌داد و هرگز تصور اين که خود دانش‌آموز نيز مولد باشد وجود نداشت اما اين اهداف به کلي در حال از بين رفتن است، هدف جديد در نظام‌هاي آموزشي، آموزش براي اطلاعات نيست بلکه آموزش براي کارآفريني است به طوري که دانش‌آموز در هر مقطع زماني که مدرسه را رها نمايد بتواند وارد محيط کار شود. در کشورهاي معدودي که مدارس هوشمند دارند نتايج خوبي در اين زمينه به دست آورده‌اند. در کشور ما نيز که چندين مدرسه هوشمند در چند سال گذشته راه‌اندازي شده فضاي فرهنگي خوبي را به وجود آورده ولي تعداد مدارس ايجاد شده در مقايسه با آنچه بايد باشد بسيار اندک است.
اين مدارس با چه مشکلات و چالش‌هايي روبرو هستند؟

گراني سيستم‌هاي آموزشي در هر سه بخش زيرساخت، توليد محتوا و نيروي انساني از مشکلات عمده و جدي آن مي‌باشد. در زيرساخت هنوز شبکه پرسرعت اينترنت، آن گونه که در کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه هست در کشور ما وجود ندارد در همين حوزه نبود نرم‌افزارهاي قوي و سيستم‌هاي نرم‌افزاري مديريت آموزشي به وفور به چشم مي‌خورد، در بخش توليد محتوا فعاليت بسيار محدودي انجام شده که قطعات محتواهاي توليد شده پاسخگوي نيازهاي حال و آتي اين نوع مدارس نيست. شکل بعدي نبود نيروي انساني متخصص در اين حوزه است که هنوز سيستم آموزشي براي توليد چنين نيروي انساني در کشور ما تعريف نشده است لذا پيش‌بيني مي‌شود که سرعت توسعه مدارس مجازي و هوشمند در کشور ما زياد باشد اما جاي بسي اميدواري است که قدم‌هاي اول برداشته شده است.

معلمين اين نوع مدارس بايد چگونه باشند؟

معلمين مدارس هوشمند الزامي به متخصص بودن در حوزه IT ندارند بلکه بايد بتوانند از سيستم اين مدرسه مطلع باشند و از امکانات آن خوب استفاده کنند. به عنوان مثال يک معلم اين نوع مدارس بايد خوب بداند که منابع در کجاها وجود دارند که وقتي دانش‌آموز سوالي مطرح کرد وي را به منابع مورد نظر راهنمايي کند.

آگاهي از IT توسط معلمان چه تاثيري مي‌تواند براي ارتفاع سطح کيفي مدارس داشته باشد؟

هدف آموزش و پرورش در هزاره سوم سوق دادن فضاي آموزشي به سمت آموزش کارآفريني است لذا بدون وجود اينترنت و دسترسي به ابزار فناوري اطلاعات و ارتباطات امکان رسيدن به اين هدف وجود ندارد لذا لازم است تمام معلمين عزيز و گرامي ما اينترنت را ابزار يادگيري خود و انتقال تجربيات خود به ديگران بدانند و کل جهان را خانواده‌اي ببينند که مي‌تواند تجربيات خود را از هر کشوري به کشور ديگر انتقال دهد. وظيفه معلم در هزاره جديد آن است که آشنايي با اينترنت و زبان انگليسي را جزو برنامه‌هاي کليدي و اساسي خود قرار دهد.

استفاده از دانش روز و اطلاعات اينترنت چگونه در مدارس امکان‌پذير مي‌شود؟

توسعه ICT (فناوري اطلاعات و ارتباطات) در حوزه آموزش و پرورش بايد به سمت مدرسه محوري هدايت شود زيرا در نهايت اين دانش‌آموزان هستند که مي‌بايد از طريق مدرسه خود به ساير نقاط و منابع اطلاعاتي در اطراف جهان وصل شوند بنابراين اگر مدرسه وب سايت مناسب داشته باشد و تمام درسها و تست‌ها و ابزار کمک آموزشي نرم‌افزاري خود را بر روي آن قرار دهد که دانش‌آموزان بتوانند با ارتباط به وب سايت نياز اطلاعاتي‌شان را برطرف نمايند بهترين حالت خواهد بود. متاسفانه در بعضي مدارس ما کامپيوتر و امکان دسترسي به اينترنت هست ولي هزينه‌اي براي ايجاد يک وب سايت و توليد محتوا و به روزرساني آن وجود ندارد که اين يک چالش عمده است که بايد هر چه زودتر حل شود.

براي آماده‌سازي بچه‌ها در مقطع زير دبستان و دبستان براي ورود به مدارس هوشمند چه کارهايي لازم است؟

در کشور ما هنوز در حوزه توسعه آموزش و پرورش و حتي آموزش‌هاي عالي سياستگذاري مشخص و درستي صورت نگرفته است لذا اولين اقدام آن است که طبق سند راهبردي توسعه ICT در وزارت آموزش و پرورش، سياست و راهبرد مشخص شود در آن صورت مي‌توان فهميد که چگونه مدرسه‌اي هوشمند ساخت تا از زير دبستان تا آموزش عالي از آن استفاده کنند. نبود چنين راهبردها و سياست‌هايي باعث شده تصميمات در اين حوزه وابسته به افرادي باشد که مسئوليت قطعي اين کار را دارند و با رفتن آنها و آمدن مسئول جديد همه کارها دوباره از اول تکرار مي‌شود.
آموزش IT به صورت کلان و زبان انگليسي بايد جزو اولويت‌ها و سياست کلان سيستم آموزشي کشور باشد با توجه به اين که زبان انگليسي يک زبان بين‌المللي است و بسياري از مطالب موجود در اينترنت به زبان انگليسي است از طرف ديگر لزوم سوق يافتن به سمت آموزش الکترونيکي و مدارس هوشمند ما را ناچار مي‌سازد که اين دو مسئله را در سيستم آموزشي کشور قرار دهيم.